กีบม้าอยู่บริเวณปลายสุดของขา มีเล็บหรือ ผนังกีบ (Hoof wall) ด้านนอกมีความหนาแข็งแรงห่อหุ้มป้องกันเนื้อเยื่อภายใน จากความร้อน ความเย็น และเชื้อโรค และยืดหยุ่นบานขยายออกเพื่อรองรับแรงกระแทก ผนังกีบ จึงเป็นส่วนที่ช่วยในการทรงตัว รองรับน้ำหนักตัว และแรงกระแทกเมื่อม้าเคลื่อนไหว
ผนังกีบ และเนื้อเยื่ออ่อนภายในของกีบเจริญลงมาจากส่วนของไรกีบ (Coronet) กีบของม้าส่วนใหญ่จะเป็นสีดำ ถ้าผิวหนังบริเวณไรกีบเป็นสีชมพูกีบที่งอกต่ออกมาก็จะเป็นสีขาว สีของผนังกีบไม่ว่าจะเป็นสีขาวหรือดำ ต่างก็มีความแข็งแรงเท่ากัน
ผนังกีบด้านนอกสุดมีเยื่อไขมัน (periople) ห่อหุ้มไว้ซึ่งจะทำให้ผนังกีบรักษาความชุ่มชื้นไม่แห้งแตก ทำให้กีบมีความยืดหยุ่น การปล่อยปละละเลยไม่สนใจกีบม้า เอากระดาษทรายหรือตะไบด้านนอกของผนังกีบ จะทำให้ส่วนเยื่อหุ้มนี้หลุดลอกออก กีบม้าจะแห้งแตก เป็นโพรง ติดเชื้อได้ง่าย เราจึงควรดูแลกีบม้าโดยใช้น้ำมันทากีบ (hoof oil) ทาภายนอกและใต้พื้นกีบหลังจากแคะล้างทำความสะอาดกีบม้าแล้ว
การเจริญลงมาของกีบที่ปกติจะงอกยาวลงมาเท่าๆกัน ลักษณะเรียบเป็นมัน ถ้าผนังที่งอกลงมามีลักษณะเป็นวง ขรุขระ ไม่เรียบเท่ากัน เกิดจากการเจริญไม่เท่ากันของกีบ เนื่องจากสภาพอากาศที่แปรเปลี่ยน อาหารที่ให้มีโภชนาการที่ไม่เหมาะสม มากหรือน้อยเกินไป การให้อาหารที่มีโปรตีนสูงทำให้กีบงอกมากเกินไป ลักษณะดังกล่าวอาจจะเป็นสัญญาณของไข้ลงกีบ (Laminitis) ได้
เมื่อเรายกกีบหงายขึ้นมาดูเราสามารถแบ่งผนังกีบม้าออกเป็นหลายส่วนปลายกีบ (Toe) ด้านข้างของผนังกีบส่วนที่กว้าที่สุด (quarter) ด้านหลังจะเป็นส้นกีบ (heal) และสันรอยต่อของส้นกีบ (bar) จะเห็นรอยสีขาววิ่งรอบๆกีบถัดจากชั้นผนังกีบเข้ามา เราเรียกทับศัพท์ว่า ไวท์ไลน์ (White line) ซึ่งเป็นเส้นกั้นระหว่างผนังกีบซึ่งอยู่ด้านนอกและเนื้อเยื่ออ่อนภายใน เป็นตำแหน่งที่จะสังเกตในการตีตะปูยึดเกือกม้าเข้ากับผนังกีบ ซึ่งจะต้องตีนอกไวท์ไลน์เสมอ
ถัดจากผนังกีบและไวท์ไลน์เข้ามาก็จะเป็นส่วนของพื้นกีบ (Sole) เป็นส่วนที่อ่อนนุ่ม บางข้างใต้มีเส้นเลือดและเส้นประสาทมาเลี้ยงมาก ไม่มีหน้าที่รับน้ำหนัก หากเหยียบก้อนหิน ตะปู หรือการใส่เกือกที่ผิดมีการกดน้ำหนัก ลงส่วนของพื้นกีบก็จะเกิดการบอบช้ำ (รองช้ำ) อักเสบ เกิดโพรงฝี และติดเชื้อได้ สังเกตจากลักษณะการวิ่งเรียบ (tort) แสดงอาการกระเผก (lameness)
การใช้มีดปาดกีบคว้านพื้นกีบลงไปมากๆ ทำให้พื้นกีบบางเกินไปทำให้ช้ำง่าย แต่การไม่ปาดพื้นกีบออกเลยก็จะทำให้เวลาใส่เกือกม้า ก็จะเกิดการกดทับพื้นกีบ เกิดรองช้ำได้ ซึ่งจะทำให้เกิดฝีหนองในเนื้อเยื่ออ่อนของกีบ ถ้าไม่ได้รับการรักษาก็จะเป็นโพรงฝีลุกลามทะลุออกมาทางไรกีบ (coronet) โพรงฝีนี้จะทำให้การงอกของผนังกีบ (hoof wall) ที่งอกออกมาใหม่มีลักษณะบิดเบี้ยวม้าอาจมีอาการเสียวไม่สามารถรับน้ำหนักได้ ถ้าไม่ได้รับการรักษาที่ดีก็จะมีความเสี่ยงที่จะติดเชื้อลุกลามทำให้กีบม้าหลุดออกมา ม้าไม่สามารถลงน้ำหนักลุกยืนและตายได้ในที่สุด
บัว (Frog) ลักษณะสามเหลี่ยมคล้ายดอกบัว อยู่กลางพื้นกีบค่อนมาทางท้ายของกีบ เป็นเนื้อเยื่อเอ็นที่มีความยืดหยุ่น รับและกระจายแรงกระแทกเมื่อพื้นกีบกระทบพื้นเมื่อเกิดการเคลื่อนที่ บัวเปรียบเสมือนส้นรองเท้าของคนที่ช่วยให้เดินวิ่งสบายกระจายแรงกระแทกของผ่าเท้า โดยส้นเท้าและผ่าเท้าไม่กระแทกพื้นจนเจ็บ การตัดแต่งกีบม้าด้วยการปาดเอาบัวออกก็จะทำให้ม้าขาดส่วนที่รับแรงกระแทก
เนื้อเยื่อของบัวจะมีต่อมเหงื่อ กีบม้าที่ไม่ได้รับการดูแล แคะทำความสะอาด ยืนอยู่ในคอกที่ชื้นแฉะ ทำให้บัวมีกลิ่นเน่าเหม็น มีโอกาสติดเชื้อราได้ บัวที่สุขภาพไม่ดีก็จะทำหน้าที่ไม่เต็มที่ ต้องมีการดูแลความสะอาดของกีบและสภาพแวดล้อมในคอกให้สะอาดด้วย
การเคลื่อนที่ของม้า ลักษณะการก้าวเดินม้าจะลงน้ำหนักที่ส้นกีบ (heal) ก่อนบัว (frog) และผนังกีบ (hoof wall) จะขยายบานออกทางด้านข้างและหดกลับเมื่อม้ายกกีบขึ้นจากพื้นม้าที่มีการใส่เกือกโดยตอกตะปูตัวสุดท้ายใกล้ส้นกีบ (heal) เกือกจะบีบส่วนนี้ไว้ทำให้ผนังกีบส่วนนี้ยืดขยายไม่ได้ กีบจะรองรับแรงกระแทกไม่ดี จะทำให้กีบค่อยๆห่อตัวหดเข้ามา ม้ากีบห่อ (club hoof) จะรับแรงกระแทกได้ไม่ดีทุกครั้งที่กีบลงพื้น แรงสะเทือนจะถูกส่งขึ้นไปตามขา ตาตุ่ม (felt lock) ข้อเข่า (knee) มีผลทำให้เกิดการบาดเจ็บตามมา
ภายในกีบจะมีกระดูกปลายนิ้วเท้า (coffin bone) และกระดูกรูปเรือ (navicular bone) ต่อขึ้นมาจะเป็นกระดูกข้อนิ้วที่ 2 (short pastern) และกระดูกนิ้วข้อแรก (long pastern) เป็นส่วนของข้อเท้าม้าส่วนนี้จะได้รับการบาดเจ็บเนื่องจากความผิดปกติโดยตรง ต่อขึ้นมาจะเป็นกระดูกหน้าแข้ง (cannon bone) ส่วนที่ต่อกับข้อเท้าจะมีกระดูกลูกรอก (sesamoid bone) รองรับเส้นเอ็น ด้านหลังของกระดูกหน้าแข้งจะมีกระดูกอีกสองชิ้น (splint bone) กระดูกทั้งหมดนี้เป็นกระดูกขาส่วนล่างที่มีผลต่อการเคลื่อนที่ของม้า ซึ่งจะต้องมีความสมดุลเพื่อให้การเคลื่อนไหวเป็นปกติ ถ้าหากกระดูกและข้อต่อของม้าไม่สมดุลก็จะส่งผลต่อการเคลื่อนไหวของม้าผิดปกติ การเคลื่อนไหวที่ผิดปกตินานๆจะทำให้ข้อต่อผิดปกติบิดงอเกิดอาการข้อเสื่อม กระดูกเสื่อม ข้อตาตุ่มอักเสบ ข้อตาตุ่มมีหินปูนมาพอก มีกระดูกงอก เอ็นยึด และน่องยานตามมา
การปาดกีบม้าให้มีส้นกีบสูง ลักษณะกีบจะตั้งทำให้กระดูกภายในเกิดมุมหักลงผิดธรรมชาติ ด้านหน้าของกระดูกข้อนิ้วจะมีแรงกดกระแทกมากม้าวิ่งเร็วก็มีโอกาส ข้อเท้าอักเสบ หรือเกิดชิ้นกระดูกแตกในข้อเท้าได้ ในทางกลับกันถ้าเราปาดกีบให้ส้นกีบเตี้ยและปลายกีบยาว (Long toe low heal) กระดูกข้อนิ้วเกิดมุมลาดลง ดึงให้เอ็นที่อยู่ด้านหลังของขาตึงมาก เกิดน่องยาน ถ้ารุนแรงอาจจะทำให้กระดูกลูกรอกแตกได้
การแต่งกีบด้านในและด้านนอกของกีบก็จะทำให้เกิดปัญหาตามมาได้เช่นกัน ถ้าเราตัดผนังกีบด้านในมากเกินไปผนังกีบด้านนอกจะยาวกว่า ปลายกีบจะชี้ออกด้านนอกจะทำให้การวางเท้าของม้าไม่สมดุล เมื่อมีการเคลื่อนไหวขาจะวกเข้าด้านในและปลายกีบจะปัดออกนอกแนวของลำตัว (toe out) ทำให้เกิดการเช็ดข้อเท้า () ส่งผลให้ม้าเจ็บขาเมื่อออกกำลังกายต่อเนื่อง ในทางตรงข้ามถ้าเราตัดเอาผนังกีบด้านนอกออกมากผนังกีบด้านในยาวกว่าด้านนอก ปลายกีบชี้เข้าหาตัวเมื่อเคลื่อนไหวขาจะวงออกด้านนอกแล้ววางลงพื้นโดยปลายกีบชี้เข้าด้านใน (toe in) การแต่งกีบที่ไม่ได้สมมาตรดังกล่าวจะส่งผลต่อม้ากีฬาชัดเจน ม้าที่แนวการเคลื่อนที่ของขาตรงจะวิ่งได้เร็วที่สุด ไม่วกเข้าข้างในหรืออ้อมออกทางด้านนอกเพราะระยะทางที่สั้นกว่าในการเคลื่อนที่อย่างรวดเร็ว
การแต่งกีบม้าเริ่มด้วยการทำความสะอาดพื้นกีบโดยใช้ที่แคะกีบ (hoof pick) และมีดแต่งกีบ (hoof knife) ปาดส่วนพื้นกีบหรือโซลทางส่วนปลายกีบก่อน (toe) ปาดส่วนด้านข้าง (quarter) ทั้งด้านซ้ายและขวา ควรปาดบางๆเอาพื้นกีบที่มีลักษณะเปื่อยยุ่ย เป็นหลุมโพรงออกให้สะอาด ตลอดจนร่องบัวและสันร่องบัว (bar) มองจากทางส้นกีบสร้างเส้นสมมุติขึ้นเป็นรูปตัว T สังเกตว่าผนังกีบ (wall) ส่วนไหนที่เกินออกมา จากนั้นให้ใช้คีมตัดกีบ (nipper) ตัดผนังกีบโดยการวางปากคีมให้ตั้งฉากกับพื้นกีบ ห่างจากแนวไวท์ไลน์ (white line) เล็กน้อย จะเริ่มตัดผนังกีบจากส่วนส้นกีบไปจนถึงปลายกีบ
จากนั้นใช้ตะไบ (rasp) ตะไบพื้นกีบโดยวางในแนวนอนขนานพื้นดิน ออกแรงถูตะไบจากด้านปลายกีบเข้าหาส้นกีบ การออกแรงถูตะไบจากส้นกีบจะทำให้มีการออกแรงมากเกินไปทำให้กีบไม่เสมอ เมื่อพื้นกีบเรียบเสมอกันดีแล้ว ก็ตะไบขอบผนังกีบเพื่อลบมุมป้องกันการขูดขีดกับพื้นและฉีกขาดได้ ควรระวังอย่าตะไบผิวของผนังกีบจนส่วนเยื่อหุ้มผนังกีบ (periople) ลอกหลุดหมดกีบจะขาดส่วนที่รักษาความชุ่มชื้นของผนังกีบไว้
การแต่งกีบต้องทำให้สมดุลโดย มองกีบจากด้านข้าง ผนังกีบต้องทำมุมตรงกับกระดูกอย่าให้เกิดมุมที่ไรกีบตั้งหรือนอนเกินไป มองกีบจากด้านหน้า ผนังกีบด้านนอกและด้านในต้องยาวเท่ากัน ยกดูพื้นกีบบริเวณกีบทางซ้ายและขวาเท่ากัน ตัดแต่งบัวได้เล็กน้องห้ามตัดบัวทิ้ง อย่าใช้สิ่วตอก เพื่อตัดเล็บเพราะผนังกีบส่วนที่รับน้ำหนักจะถูกตัดทิ้งไป
เกือกม้ามีไว้สำหรับช่วยผนังกีบในการรองรับน้ำหนัก รับการเสียดสีกับพื้นดิน ช่วยให้กีบสึกช้าลงไม่แตกบิ่นซึ่งจะทำม้าได้รับบาดเจ็บได้ เกือกมีทั้งเป็นเหล็กกล้า อลูมิเนียม และวัสดุสังเคราะห์ ตะปูที่ใช้ยึดระหว่างเกือกม้าและผนังกีบมีความเฉพาะทำด้วยโลหะผสมมีความแข็งแรงและยืดหยุ่นได้เล็กน้อย ปลายด้านหนึ่งของตะปูจะถูฝานออกเมื่อตอกเข้าผนังกีบแล้วตะปูก็จะโค้งตัวทะลุออกมาได้
เกือกที่ใส่จะต้องพอดีกับกีบเท้าของม้า ซึ่งจะต้องใส่ด้วยช่างเกือก (farriors) ที่มีความชำนาญ เพราะเราจะต้องดัดเกือกม้าให้เข้ารูปทรงเหมาะสมพอดีกับกีบม้า “เราไม่สามารถดัดกีบม้าให้เข้ากับเกือกได้” การใส่เกือกที่เล็กเกินไปจะทำให้กีบเท้าห่อไม่สามารถขยายกระจายแรงได้ ทำให้ม้าเจ็บเท้าและเกิดความเสียหายของเส้นเอ็นดังที่กล่าวมาแล้ว
การดูแลรักษากีบม้าจะต้องมีความรู้และเข้าใจดังที่กล่าวมาแล้วนั้น จะส่งผลให้ม้าของเรามีสุขภาพกีบที่ดี มีความสามารถในการใช้งานและอยู่กับเราได้นานขึ้น
1. heel perioplium
2. bulb
3. frog
4. central groove
5. collateral groove
6. heel
7. bar
8. seat of corn
9. pigmented walls (external layer)
10. water line (inner layer)
11. white line
12. apex of frog
13. sole
14. toe
15. how to measure width
16. quarter
17. how to measure length
1. Coronet
2. Walls
3. Toe
4. Quarter
5. Heel
6. Bulb
7. pastern
ไม่มีความคิดเห็น:
แสดงความคิดเห็น